Parfenon (bor. yunança Παρθενών — saf, ğiffätle qız) — Yunanstan, Afina Akropolendä urnaşqan antik miğmariäteneñ häykäle, borınğı yunan ğibädätxänäse, borınğı Afinalar töp ğibädätxänäse. Bu şähärne häm böten Attikanı yaqlawçı ğiffätle qız alihä Afinağa (Ἀθηνᾶ Παρθένος) bağışlap tözelgän.
BEQ 447-438 yılda İktin proyektı buyınça miğmar Kallikrat tözegän.
BEQ 438-431 yıllarda Perikl idärä itkän çorda Fidiy citäkçelegendä bizälgän.
Xäzerge waqıtta yarım cimerelgän xäldä tora, tözekländerü eşläre alıp barıla.
Yunan-farsı suğışları tämamlağannan soñ, Perikl idärä itkän çorda äle äzerlängän mäydançıqta yaña mähäbät, zinnätle ğibädätxängä salırğa qarar itelä.
Tözeleşkä bu zamandağı iñ yaxşı rässamnar cälep itelä häm küp aqça sarıf itelä.
Borınğı yunan miğmarları İktin häm Kallikrat - Parfenon tözüçeläre bulıp sanala. Tikşerenüçelär buyınça İktin - proyekt avtorı, ä Kallikrat tözeleş belän idärä itkän.
Böyek sınçı Fidiy bizäklär yasağan häm Perikl belän tözeleşne küzätkän.
Tözeleş başlağan waqıtnı ğalimnär märmär taqta kisägendä yazılğan finans xisabı buyınça bilgelägän. Afinalılar öçen bu qazna urlawçılarğa qarşı köräş ısulı bulğan.
BEQ 446-447 yılda cäyge Qoyaş torğınlığı könennän başlap un yıl däwamında tözelgän.
BEQ 438 yılda Panafiniä bäyräme waqıtında izgeländerelgän, läkin eşkärtü (sınnar eşläre) BEQ 432 yılğa qädär suzılğan.
Parfenon stile - klassik miğmariäteneñ dorik peripter ionik order belän miğmariäte bula.
Öç märmär basqıçta tora, bieklege - 1,5 m.
Yuğarı basqıçlar mäydanı stilobat dip yörtelä, anıñ ozınlığı 68.35 m, kiñlege 30,9 m.
Ğibädätxänä 8 fasadtağı kolonnadan, 17 yandağı kolonnadan torğan peristil belän çolğap alınğan.
Kolonna bieklege 10,4 m, här kolonna 10-12 barabannan tora.
Binanıñ eçendä ike basqıçtan torğan amfiprostil urnaşqan, anıñ ozılığı 56 m, kiñlege 21,7 m.
Borınğı waqıtta ğibädätxänä üzägendä Afina Parfenos sını torğan.
BEQ 267 yılda gerul varvar qäbiläse höcüm itkändä, Parfenonda zur yanğın bulğan. Näticädä tübäse, tüşämäläre cimerelgän. Bina zur zıyan kürgän.
5 ğasırda Rim imperatorı Parfenonnı talağan häm xäzinälären Konstantinopolgä iltep alğan.
Vizantiä waqıtında Parfenon pravoslaw çirkäwenä äylänä.
Täre yawlarınnan soñ katolik çirkäw bulğan.
1458 yılda Ğosmanlı imperiäse Afina şähären yawlap ala.
Töreklär idärä itkän çorda Parfenon mäçetkä äwerelä.
1687 yılda Törkiä-Venetsiä suğışı näticäsendä Parfenon üz taririxında iñ zur zıyan kürä.
Doj Françesko Morozini häm şved generalı Königsmark Akropolnı tuptan atarğa quşa. Parfenonda darı saqlanğan bulğan häm atış näticäsendä bötenese şartlağan. Näticädä borınğı ğibätxänä tulısınça cimerelä diärlek.
19 ğasırdan beraz torğızılğan.
