thumb|right|250px|Qazan Kremle
Qazan Kremle 16. yöz urtası – 19. yöz arxitektur ansamble.
14. yöz –16. yözneñ 1. yartısında Tatar tözüçe ostaları tarafınnan qorılğan şähär-kirmän nigezendä barlıqqa kilä. Şähärneñ üzägendä, Qazansu yılğasınıñ sul yarında borınğı Qazan Qälğäse urınında. Qazan xanlığı zamanında bu mäydanda Xan Sarayı, Xan törbäläre, Nurali mäçete, Qolşärif mäçete, mäsräsälär, alpawıt yortları h.b. bínalar urnaşqan. Qälğä xäzerge Kremlneñ tönyağında, qalqulıqta urnaşqan. Qazan Qälğäse 7 manaralı, díwarları eçke yaqtan taş belän nığıtılğan. Kirmaännän kerü yulları-qapqaları Nurali, Atalıq, Xan, Alabuğa, Kibäk h.b. isemnärdä bulğan. Şähär bistäläre yağınnan Arça, Zur, Tömän, Qırım, Köräyeş, Nuğay h.b. qapqalardan kergännär. Qapqalar östendä saqlanu manara-qorılmaları eşlängän. Qorılmalarnıñ arxitektur stillärendä Bolğar, Altın Urda, Şosmanlı häm İtaliä-Awrupa mäktäpläre yoğıntısı sizelä. 1552. yılda Qazannı yawlağanda ul qorılmalarnıñ küpçelege cimerelgän.
başına. 1- Qapqalı Spas manarası; 2 – Könyaq-könbatış manara; 3 – Preobrajenski manarsı; 4 – Küpqırlı manara; 5 – İsemsez manara; 6 – Tönyaq-könbatış manara; 7 – Yäşeren (Taynitski) çişmä manarası; 8 – Tnyaq manara; 9 – Voskresenski manarası; 10 – Könçığış manara; 11 – Dmitrov manarası; 12 – Konsistoriä manarası; 13 – Könyaq-könçığış manara; 14 – Blagoveşçenski Kafedral Çirkäwe; 15, 16, 21 – Spas-Preobrajenie monastıre qorılmaları; 17 – Kíprian häm İustinya çirkäwe; 18 – Söyembikä manarası; 19 – Saray çirkäwe; 20 – Gubernator sarayı; 22 – Konsistoriä; 23 – Arxierey yortı; 24, 25, 26 – Íünkerläre kölliäte bínası häm kazarmalar (xäzerge Ermitaj filialı); 27 – Qabulxanälä bínası.]] Qazan Kremle territoriäse könyaqtan tönyaqqa suzılğan küppoçmaq, 1556-1562. yıllarda taştan, 17-18. yözlärdä kirpeçtän qorılğan biek manaralı qälğä díwarları belän äyländerep alına. Bu kompleksta barlığı 14 manara sanala, alar ike törle: küzätü, saq manaraları (Könyaq-Könçığış, Könçığış, Könyaq-Könbatış, Tönyaq, Tönyaq-Könçığış, İsemsez häm Tönyaq-Könbatış tügäräk manaralar, Biş Qırlı manara); qapqalı manaralar: Spas (16. yözneñ 2 yartısınnan), Yäşeren (Taynitski, Nurali qapqası urınında, 18. ğasırğa qädär Nikolski, 18. yözneñ axırınnan Taynitski), Konsistor, Dmitrov, Preobrajenski qapqası (Tömän qapqası urınında, 16. yözneñ 2. yartısınnnan Sergeyev, soñraq – Preobrajenski), Voskresenski qapqası (Alabuğa qapqası urınında). Manaralarnıñ qayberläre saqlanmağan. Kremlneñ tönyaq öleşendä Söyembikä manarası, Blagoveşçenie Kafedral Çirkäwe, Soşestvie Svyatogo Duxa saray çirkäwe (1852-1859. da Vvedenski çirkäwennän (16. yöz urtası) üzgärtep qorıla), Gubernator Sarayı (19. yöz urtaları) Xan Sarayı urınına salına. Elekke Jünkerlär kölliäte bínası Arsenal häm Artilleriä yortı (18. yöz-19. yöz başı) urınında tözelä; 2005. yıldan Ermitaj filialı bínası (1829-1840, míğmar P.G.Pátnitski). Qazan Kremleneñ könçığışında Çirkäwlär idaräse (Duxovnaya konsistoriä) bínaları (18. yöz axırı), qabulxanälär (19. yöz başı), Arxierey yortı (1829), kazarmalar (19. yöz), könyaq-könbatışında Spas-Preobrajenie monastırınıñ ber öleşe saqlanğan (16-19. yözlär); şunıñ tönyağında (19. yöz urtasına qädär) Kíprian häm İustinya çirkäwe (16. yöz axırı) urnaşqan bula. Xäzer Qazan Kremlendä – Tatarstan Präzidente rezidensiäse, Tatarstan ministerlekläre, idaräçeleklär, xakimiät-xucalıq oyışmaları. 1990. yıllardan Qazan Kremlendä kiñ qolaç belän üzgärtep qoru, tözekländerü eşläre alıp barıla. 1996.dan Qolşärif mäçete tözeldä häm 2005. yılda tözeläp beterde. 2000dä Wäkillek bínası tözelä.
1994.tä "Qazan Kremle" däwlät taríx-arxitektur häm sänğät muzéy-saqlawlığı oyıştırıla. 2000. yıldan UNESCOnıñ Bötendönya Mädäniät häm Tabiğät Mírasları isemlegendä kertelde.
