Ангкор Тхом ((Кхмер телендәːlang-km|អង្គរធំ); турыдан-туры мәгънәдә: "Бөек Шәһәр"), (альтерантив атамасы: Nokor Thom, (Кхмер телендәːនគរធំ)) хәзерге көн Камбоджада урнашкан, Кхмер империясенең соңгы һәм иң озак булып торган башкала шәһәре. Ул уникенче гасыр ахырында Патша Джаяварман VII тарафыннан нигезләнгән булган. Ул 9 км² мәйданны биләп тора, монда иртәрәк чорлардан берничә һәйкәл урнашкан һәм шулай ук Джаяварман һәм аның дәвамчылары тарафыннан нигезлән булганнар тора. Шәһәрнең үзәгендә Джаяварманның дәүләт гыйбадәтханәсе Байон, шул ук вакытта башка төп урыннар Җиңү Мәйданы тирәли төньякка таба якында тупланган.
Ангкор Тхом (Кхмер телендәː អង្គរធំ}) ул Нокор Тхом атамасының (Кхмер телендәːនគរធំ}}) альтернатив формасының трансформацияләнгән атамасы, ул дөрес әйтелеш дип санала. Нокор сүзе (Кхмер телендәːនគរ) турыдан-туры мәгънәдә Санскрит сүзе Нагарадан алынган (Devanāgarī: नगर), мәгънәсе Шәһәр, ул Кхмер сүзе Тхом (Кхмер телендәːធំ}) белән комбинацияләнгән, аның мәгънәсе Зур яки Бөек һәм шулай ук Нокор Тхомны формалаштырырга, ул хәзерге Ангкор Тхом сүзенә әйләнә.
Ангкор Том Джаяварман VII-нең империясе башкаласы итеп нигезләнгән булган һәм массакүләм төзелеш программасы үзәге булган. Шәһәрдә табылган бер язма Джаяварманга кияү буларак, ә шәһәргә килен буларак мөрәҗәгать итә.
Ангкор Тхом бу урында беренче Кхмер башкаласы булмаган дип фараз ителә. Моңа кадәр өч гасыр элек Ясодхарапураның үзәге бераз гына төньяк-көнбатыштарак урнашкан, һәм Ангкор Тхом аның өлешләре белән кисешкән. Шәһәр эчендә иң элек гыйбадәтханәләр Бапхуонның элеккеге дәүләт гыйбадәтханәсе һәм Пхимеанакас, ул Патша Сараена инкорпорацияләнгән булган. Кхмерлар Ангкор Тхом һәм Яшодхарапура арасында ачык аерма ясамаганнар: хәтта ундүртенче гасырда элеккеге исем кулланылган булган. Ангкор Тхомның исеме - 16-ынчы гасырдан бирле кулланылышта булган. Ангкор Тхомда соңгы булып төзелгән гыйбадәтханә Мангалартха булган, ул 1295 елда багышланган булган. Шуннан соң булган корылмалар вакыттан-вакытка кадәр модификацияләнгән булган, әмма яңа корылмалар озак чыдамый торган материаллардар булган һәм сакланып калмаган. Патша Бороммаратчатхират II тарафыннан җитәкләнгән Аюттхайя Патшалыгы Ангкор Тхомны яулап алган һәм Понһеа Ят җитәкчелегендәге Кхмерларны башкалаларын көньяк-көнчыгышка таба күчерергә мәҗбүр иткән. Ангкор Тхом 1609 елга кадәр калдырылган булган, шул вакытта иртә Көнбатыш зиярәт кылучысы кеше яшәми торган шәһәр турында "Платонның Атлантидасы кебек фантастик" дип язган. Ул 80,000–150,000 кеше халык тәэмин иткән дип ышаныла.
Ангкор Тхом Байон стиленда. Ул үзен корылышның зур дәрәҗәсендә чагылдыра, биредә латерит киң кулланылышында, шәһәрнең һәр керүендә бит-манараларында һәм манараларының гаять зур Нага фигураларында.
Шәһәр Сиэм Реап Елгасының көнбатыш ярында урнашкан, ул Тонле Сапның кушылдыгы, ул елгадан якынча дүрткел миля арада. Анкор Тхомның көньяк капкасы Сием Реаптан 7,2 км төньякта, һәм Ангкор Ватка керүдән 1,7 км төньякта. Стеналар 8 м биеклектә һәм ян-ягында канаулар, аларның һәрберсе 3 км озынлыкта һәм 9 км² мәйданны били. Латериттан ясалган стеналар җир тарафыннан тәэмин ителә һәм түбәсендә парапет. Кардиналь нокталарның һәрберсендә капкалар бар, алардан юллар шәһәрнең үзәгендә Байонга илтә. Байонның үзендә стена яки сулы канау юк, шәһәрнекеләр археологлар тарафыннан Байонның Меру Тавыны чолгап алучы таулар һәм океаннарны чагылдыра дип ышаныла. Башка капка—Җиңү капкасы—көнчыгыш капкадан 500 м төньякта урнашкан; Җиңү Юлы Җиңү Мәйданының көнчыгыш юлыннан һәм Байонның Патша сараеннан параллель бара.
Шәһәр капкаларында 23 метрлы манаралар, төп корылмаларга соң кушылмалар булып, Байондагылардан соң һәм шул ук интерпретация проблемнарына ия. Алар патшаны үзен, Бодхисаттва Авалокитешвараны, империянең кардиналь сакчыларын һәм боларның кайбер комбинацияләрен чагылдыра. Тротуар һәрбер манара алдындагы сулы канауны эченә ала: боларның сул ягында дэвалар рәте һәм уң ягында асуралар рәте бар, һәрбер рәттә сугыш мөнәсәбәтендә наганы тота. Бу Ангкорда популяр миф буларак күренә, бу Сөт океаныннан май язу дигәнне аңлата. Байонның гыйбадәтханә тавы яки бәлки капка үзе шуннан соң май язу булырга тиеш нигез булырга тиеш. Нагалар кешеләр дөньясыннан Ходайлар дөньясына күчүне чагылдырырга мөмкин (Байон), яки сакчы фигуралар. Капкалар үзләре 3.5-кә 7 м, һәм оригиналь рәвештә алар агач ишекләр белән ябылырга тиеш булган. Көньяк капкага хәзер еш сәфәр кылалар, һәм шулай ук төп керү шәһәр туристлары өчен. Шәһәрнең һәр почмагында Прасат Чрунг почмагы гыйбадәтханәсе ул комташтан төзелгән һәм Авалокитешварага багышланган. Алар хач формасында үзәк манаралы, һәм көнчыгышка таба юнәлгән. Шәһәр эчендә арыклар системасы булган, шулар аша су төньяк-көнчыгыштан көньяк-көнбатышка таба аккан. Җирнең чыгып торган өлешендә стеналар булган һәм аларны шәһәрнең дөньяви биналары биләп торган, шуларның берсе дә калмаган. Бу мәйданны хәзер урман биләп тора. Ангкорның бөек хәрабәләренең күбесендә Борынгы Һинд дине риваятьләреннән һәм эпосларыннан (соңрак гасырларда Буддачылык кушылып) төрле Ходайларны, Алиһәләрне, башка дөнья мәхлукатлары белән барельефлар ясалган. Шул сурәтләр белән катышкан күбрәк мәгълүм хайваннар бар, мәсьәлән филләр, еланнар, балыклар һәм маймыллар, шуларга өстәп аждаһа сыман мәхлукатлар алар стильләштерелгән, озынлаштырылган еланнар (аяклары һәм тырнаклары белән), болар Кытай сәнгатендә бар.
Әмма Та Проһм хәрабәләре арасында, зур таш керү янында, гадәти булмаган конструкцияле көнбатыш керүдә "пилястрларда түгәрәкләрне" күреп була.
Күренгәннәрнең кайберәүләре төрле хайваннар - дуңгызлар, маймыллар, су буйволлары, әтәчләр һәм еланнар. Түгәрәкләр арасында мифологик фигуралар юк, моннан монда уникенче гасырда борынгы Кхмер халкы күргән хайваннар фигуралары ясалган дип әйтергә була.
Билгеләмәләр
Библиографиясе